Η αντίληψη που έχει ο καθένας για το σώμα του αποτελεί βασικό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης και επηρεάζει άμεσα τη ψυχική μας υγεία. Όλο και περισσότερες έρευνες στη διεθνή βιβλιογραφία εστιάζουν στη σύνδεση της εικόνας του σώματος με διατροφικές διαταραχές, όπως η νευρική ανορεξία, η βουλιμία ή η συναισθηματική υπερφαγία, και στη συνεχώς αυξανόμενη αίσθηση δυσαρέσκειας για την εικόνα του σώματος (Levine & Smolak, 2006).
Παρότι μέχρι πρότινος υπήρχε η αντίληψη ότι η ενασχόληση με ζητήματα εικόνας ήταν σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο των γυναικών, τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως αυξάνεται προοδευτικά αντίστοιχη δυσαρέσκεια και στον ανδρικό πληθυσμό. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να πούμε πως πρόκειται για ένα κοινωνικό φαινόμενο με ψυχολογική διάσταση και στα δύο φύλα έχοντας ως πρότυπο μια ισχνή σιλουέτα για τις γυναίκες και ένα μυώδες καλλίγραμμο σώμα για τους άνδρες.
Τί επίδραση μπορεί να έχει όμως η συνεχής προβολή τέτοιων προτύπων στον ανθρώπινο ψυχισμό και τί αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει στη διαμόρφωση της προσωπικής μας ταυτότητας;
Η βιομηχανία της μόδας προωθώντας στις γυναίκες την εικόνα της λεπτής, σχεδόν ισχνής φιγούρας ως ιδανική τη συνδέει αυτομάτως με την αίσθηση της κομψότητας, της επιτυχίας, της νεανικότητας και της καταξίωσης, ενώ αντίθετα τα παχύσαρκα άτομα προβάλλονται ως αδύναμα, λαίμαργα και αγαθά. Θυμηθείτε την κοινωνική εικόνα που συνδέει τους παχουλούς ως «γλυκούς» και «καλοκάγαθους» ανθρώπους δημιουργώντας ασυνείδητα μια λύπηση προς το πρόσωπό τους. Αντίστοιχα, στις δυτικές κοινωνίες το ανδρικό πρότυπο ομορφιάς αποτελεί ένα μεσομορφικό (τριγωνικό) σχήμα σώματος, το οποίο φαινομενικά προσδίδει αρρενωπότητα, δύναμη και κύρος. Κάποιοι άνδρες λοιπόν προσπαθώντας να μοιάσουν σ’ αυτό το ιδανικό φαίνονται δυσαρεστημένοι με την εικόνα τους βιώνοντας άγχος και πίεση μέχρι να φτάσουν στο τέλειο αποτέλεσμα, κατάσταση που αποκαλείται «το κόμπλεξ του Άδωνη» από τους ερευνητές (Pope, Phillips & Olivardia, 2000).
Το αποτέλεσμα; Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες μπαίνουν σε μια διαρκή διαδικασία σύγκρισης του σώματός τους με το «ιδανικό», όπως αυτό προβάλλεται απ’ τα ΜΜΕ. Το αποτέλεσμα είναι ένα αίσθημα ματαίωσης και απογοήτευσης κάθε φορά που δεν τα καταφέρνουν, καθώς φαίνεται να μη μπορούν να ανταποκριθούν στη ψευδαισθητική φαντασίωση που τους παρουσιάζεται και μόνο σχέση με την πραγματικότητα δεν έχει. Αυτή η συνεχόμενη πηγή δυσαρέσκειας οδηγεί σε μια διαρκή αυτό-παρατήρηση και αυτό-αξιολόγηση που μπορεί να προκαλέσει κινδύνους για τη ψυχική μας υγεία. Δε χρειάζεται τίποτα περισσότερο για να ταράξει τη ψυχική μας ηρεμία πάρα ένα διαπεραστικό βλέμμα. Ένα επίμονο, εξεταστικό και κριτικό βλέμμα αρκεί για να ξεκινήσει μια αυστηρή διαδικασία αξιολόγησης και κριτικής του εαυτού μας ενάντια στον εαυτό μας.
Ποιες συνέπειες όμως μπορεί να έχει η διαμόρφωση μιας αρνητικής εικόνας σώματος- εαυτού; Οι έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα που έχουν μια αρνητική αντίληψη για την εικόνα του σώματός τους παρουσιάζουν χαμηλότερη αυτοπεποίθηση και αυτό-εκτίμηση σε σχέση με τα άτομα που είναι ευχαριστημένα με τη σωματική τους εικόνα. Επίσης, φαίνεται να συνδέεται η κακή αντίληψη σώματος με αισθήματα άγχους, κατάθλιψης και μοναξιάς (McCabe κ.ά, 2010).
Τι μπορεί να γίνει: Το σημαντικότερο είναι να υπάρξει ισορροπία ανάμεσα σε αυτό που πραγματικά είμαστε και σε αυτό που θέλουμε να προβάλουμε προς τα έξω. Για να γίνει αυτό το πρώτο βήμα είναι να πάψουμε να αντιμετωπίζουμε το σώμα μας σαν αντικείμενο που επιδέχεται συνεχείς τροποποιήσεις και αλλαγές, προκειμένου να γίνει αποδεκτό από τους άλλους. Σε δεύτερο επίπεδο χρειάζεται να αναρωτηθούμε τι σημαίνει για εμάς να έχουμε μια εικόνα που ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένα πρότυπα- συμπεριφορές και τι σκοπό εξυπηρετεί αυτή μας η ανάγκη;
Θέτοντας αυτά τα ερωτήματα στόχος είναι να φτάσουμε σε μια επίγνωση που θα μας βοηθήσει μετέπειτα να επενδύσουμε πραγματικά σε ένα ισορροπημένο πρόγραμμα διατροφής δοσμένο από τον κατάλληλο άνθρωπο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τα θέλω μας. Μην ξεχνάτε το αρχαίο ρητό «Μέτρον Άριστον», το οποίο πρεσβεύει ακριβώς την απόλαυση μέσα από την ισορροπία και την αποφυγή ακραίων καταστάσεων που τελικά μόνο κακό μπορεί να προκαλέσουν.
Βιβλιογραφία:
Levine, M. P., & Smolak, L. (2006). The prevention of eating problems and eating disorders. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
McCabe, M. P., Ricciardelli, L. A., & Karantzas, G. (2010). Impact of a healthy body image program among adolescent boys on body image, negative affect, and body change strategies. Body Image, 7, 117-123.
Pope, H. G., Phillips, K. A., & Olivardia, R. (2000). The Adonis complex: The secret crisis of male body obsession. New York: Free Press.
Έλενα Μπισταράκη
Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια MSc.
Επικ.: elenabista@gmail.com
Απόφοιτη του Τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών με Μεταπτυχιακές Σπουδές στη Συμβουλευτική και τη Ψυχοθεραπεία Ενηλίκων, University of East London. Έχει εκπαιδευτεί στην Εξελικτική Ψυχοπαθολογία Παιδιών- Εφήβων στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» και στην Κλινική Ψυχοπαθολογία Ενηλίκων στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Α’ Ψυχιατρική Κλινική.